Gmina położona jest w północno-wschodnicj części województwa warmińsko-mazurskiego, przy granicy polsko-rosyjskicj. Od strony wschodniej graniczy z gminą Srokowo, od południa z gminą Kętrzyn, a od zachodu z gminami Korsze i Sępopol. Północna granica gminy pokrywa się z granicą państwa. Sąsiadem po stronie rosyjskiej jest Rejon Prawdinskij. Gmina jest członkiem Związku Gmin „Barcja" (powołanego celem uruchomienia przejścia granicznego Michał-kowo/Żelznodarożnyj; członkowie - gminy: Srokowo, Korsze, Barciany oraz miasto i gmina Kętrzyn).

Gmina powstała w 1975 roku. W obecnym kształcie istnieje od roku 1977, kiedy to dołączono do niej teren byłej Gromady (od 1975 - gminy) w Skandawie (z wyją­tkiem sołectwa Lwo-wiec).

W sensie fizyczno-geograficznym obszar gminy obejmuje Rów­nina Sępopolska, stano­wiąca część Niziny Staropruskiej (do Polski należą jedynie połu­dniowe obrzeża tej krainy fizycznogeogra-ficznej). Równina Sę­popolska stanowi roz­ległą nieckę wyniesioną w części centralnej (dolina rzeki Liwna) do ok. 40-50 m npm., a na obrzeżach do 80-100 m npm.

Równina zbudowana jest z tzw. czerwonych iłów, będących pozostałością istniejących przed czołem lodowca jezior. W rejonie Jeziora Arklickiego krajobraz urozmaicają żwirowe wzniesienia kemowe i morenowe.Pod względem klimatycznym Nizina Staropruska stanowi oddzielną dzielnicę, o znacznie mniej, niż w pozostałej części Mazur, uwidocznionych cechach kontynentalizmu (wpływ bliskości Morza Bałtyckiego). Średnia temperatura roczna wynosi 7 °C, zaś roczna suma opadów ok. 600 mm. W sumie warunki agroklimatyczne są tu więc lepsze niż na obszarach przyległych.Obszar gminy w całości należy do dorze­cza Pregoły i jest odwadniany przez cieki Liwna i Guber, stanowiące dopływy Łyny, a w części północnej także poprzez Stogowkę, również dopływ Łyny, ale już na terenie Rosji.Jedynym większym zbiornikiem wodnym jest jezioro Arklickie, położone w północno-wschodniej części gmi­ny. Na południe i wschód od jeziora znajdują się niewiel­kie obszary podmokłe (bagna).

Na wspomnianych iłach czerwonych ufor­mowały się urodzajne gleby, głównie bru­natne. Stąd większość gruntów ornych zali­czana jest do III klasy bonitacyjnej: 4396 ha (25,3%) do klasy IIIa i 8335 ha (48%) do klasy IIIb. Grunty kla­sy II stanowią zaled­wie 0,2%, zaś 18,1% przypada na klasę IVa, 5,5% na IVb i 2,5% na V.Z uwagi na urodzajne głeby, lasy stano­wią zaledwie 8,0% powierzchni gminy i koncentrują się głównie we wschodniej jej części, na granicy z gminą Srokowo, a fragmentarycznie także w rejonie Skandawy, Garbna i Rutki. Dominują drzewostany liściaste.